ප්‍රවීන නාට්‍යකරු සුගතපාල ද සිල්වා විසින් 1975 දී පරිවර්තනය කර, නිෂ්පාදනය කල තුරඟ සන්නිය නාට්‍යය වර්තමාන ලංකාව අත්විඳින තත්ත්වය පිළිබඳ කැඩපතක් අල්ලන බව අපගේ අදහසයි.

තුරඟ සන්නිය හංගේරියානු නාට්‍ය රචක ජුලියස් හේ නාට්‍යකරුවාගේ “ද හෝස්” නාට්‍යයේ පරිවර්තනයකි. (Julius Hay’s The horse) තුරඟ සන්නිය නාට්‍යයට පාදක වන්නේ යමෙකු තනතුරකට පත් කිරීමෙන් ඇති වූ සිද්ධියකි. එම සිද්ධිය රෝම අධිරාජ්‍යයාගේ කාල වකවානුව තුල ඇතිවුන සිද්ධියකි. 

ජන සම්මත ආණ්ඩුවක් වූ රෝම රජය සීසර් පරම්පරාව ඔස්සේ ඒකාධිපති රජයකට ගමන් කරන අතර කලිගුලා නම් පාලකයා විසින් එය ඒකමතික පාලනයකට රැගෙන යයි. ඔහු එක අවස්ථාවක ඔහුගේ සිත ගත් අශ්වයකු කොන්සාල් තනතුරට පත්කරයි. මෙම සිද්ධිය පසුබිම් කරගෙන ජුලියස් හේ “ද හෝස්” නාට්‍යය රචනා කරයි. නාට්‍යයට අනුව කලිගුලා අධිරාජ්‍යයා අශ්ව තරඟයකදී තමාට සෞභාග්‍යය ළඟා කල ඉන්චිටේටස් අශ්වයා පුරෝහිත තනතුරට පත්කර ගනී. අශ්වයා පුරෝහිත වීමෙන් පසුව රෝමය උඩුයටිකුරු වෙයි. අශ්වයකු පුරෝහිත කරන කලිගුලා තමාට ඇති ශක්තිය වටහාගන්නේ මෙසේය. 

කලිගුලා- (තනියම පිවිස) මම චක්‍රවර්ති වෙමි. මම දෙවියා වෙමි. මම මට නමස්කාර කරමි. මම, මා පාමල දූවිල්ලේ පෙරළමි. මොනවා? මම දූවිල්ලේ? මම චක්‍රවර්ති? දෙවියා? එහෙත් මා නොකරත් නම් එසේ කිරීමට කවර සුදුස්සෙක් වෙත් ද? මනුෂ්‍ය කාලකන්නීන්ගේ භක්තිය විසින් මා විස්තාරණය කළ යුතු ද? දෙවියන්ගේ භක්තියට මා සුදුසු වෙමි. එහෙත් නිශ්චිත එකම දෙවියා මම වෙමි. එසේය. තමාට නමස්කාර කර ගැනීමට එකම සුදුස්සාත් මම වෙමි. අනිත් අතට මට නමස්කාර කිරීමට එකම සුදුස්සාත් මම පමණක් වෙමි.
(25 පිටුව,තුරඟ සන්නිය)

මෙසේ තමා ගැන කියා ගන්නා කලිගුලා වරෙක තමා දෙවියකු යැයි සිතමින් දෙවියන්ගේ පිළිමවල හිස් ගසාදමා තම හිස් ඒ කඳන් මත සවිකරන්නැයි අණ කරයි.කලිගුලා අශ්වයා පුරෝහිත බවට පත්කල පසු පුරෝහිත අශ්වයා නගර වැසියන්ගේ එකම සිහිනය බවට පත්වෙයි. අශ්ව භාණ්ඩ වලින් වෙළඳපල පිරෙයි.

සුරාසල් හිමියා- මෙන්න, නෝනාවරුනි මහත්වරුනි අලුත්ම රෝමන් මෝස්තර. නවීන මාදිලියේ නාස් පටි හා කටකලියා සුරුවම්. ලාභයි- ලාභයි ඕනෑම පසුම්බියකට ඔරොත්තු දෙනවා. රිදී නම් රිදී- රත්තරං ඕන නම් රත්තරං. ඉල්ලන්න ඉල්ලන්න. නාස්පටි ලාභයි. කටකලියා ලාභයි. ඉන්චිටේටස් නාස් පටි හා සුරුවම්.
(54 පිටුව,තුරඟ සන්නිය) 

නාට්‍යයේ කූටප්‍රාප්තිය වන්නේ කලිගුලා විසින් පුරෝහිත ඉන්චිටේටස් අශ්වයාට මිනිස් බිරිඳක් සෙවීමට ගන්නා උත්සාහයයි. රෝම පුරයේ සියලු දෙමාපියන් තම දියණියන් ඉන්චිටේටස්ට විවාහ කරදීමට තරඟ වදී. පෝනි ටේල්, හේෂාරාවය, අශ්ව ගමන විවාහය අපේක්ෂිත තරුණියන්ගේ ජීවන විලාසිතා බවට පත්වෙයි. අවසානයේ දැඩි තරඟයකින් පසු බැංකුපතියකුගේ දියණියක වන අමියානා ඉන්චිටේටස්ගේ බිරිඳ බවට පත්වෙයි. ඉන්පසු අශ්වයාගේ හිමිකාරිත්වය දරන සිලේනස් (රෝම නගරයට ආගන්තුක ගම්බද තරුණයා) අමියානා සමඟ සම්බන්ධ වන්නේ දේවත්වයට නැගූ පුරෝහිත අශ්වයාට රාත්‍රියේ මිනිසෙකු වීමේ ඇති හැකියාව පිළිබඳව පවසමිනි. 

අවසානයේදී කලිගුලාට පුරෝහිත අශ්වයාගේ බිරිඳට හිත යන අතර එම අවශ්‍යතාවය වෙනුවෙන් කලිගුලා අශ්වයෙකුට අඳී. සිලේනස්ගේ උපක්‍රමයට අනුව එම අවස්ථාවේ කලිගුලා හොඳටම පහරකන අතර එම අවස්ථාවේ කුමන්ත්‍රණයකින් පුරෝහිත අශ්වයා මිය යයි. කලිගුලා පහරකෑමත් සමඟ දිවයන අතරතුර ප්‍රේක්ෂකාගාරයට මෙසේ පවසයි.

කලිගුලා- (ප්‍රේක්ෂකයිනට) මාව බේරගන්න - මාව බේරගන්න. මාව හංගන්න. මොකක්ද මං කරල තියෙන වරද? මං අහන්නෙ අධිරාජයෙක් වගේ නෙවෙයිද මං හැසිරෙන්නෙ? මං වෙනස්ද? අධිරාජයෙක් නොකළයුතු දෙයක් මං කළාද? ( තවමත් ඈත ලුහුබඳිනවුනට) උඹලයි වගකියන්න ඕන. කාටත් ලැබෙන්නෙ ඒ ගොල්ලන්ට ගැලපෙන අධිරාජයෙක්. (ප්‍රේක්ෂකයිනට) ඔහේ හිතනව ද ඔහේ වඩා හොඳ අධිරාජයෙක් වෙයි කියල? නැත්නම් අධිරාජිනියක් වෙයි කියල? (ලුහුබඳිනවුනට) ඒත් හිටපල්ලා- හිටපල්ලා. මං ආයෙත් සිංහාසනාරූඩ වනතෙක් හිටපල්ලා.
(102 පිටුව,තුරඟ සන්නිය) 
මෙම නාට්‍යය ඒකාධිපතිවාදය, පුද්ගලාභිවන්දනය මත ගොඩනැගුණු විපරීත සමාජයක් පිළිබඳ උපහාසාත්මක ප්‍රකාශනයක් වන එය වර්තමානයේ අප අත්දකින යථාර්තයට සමීප තත්ත්වයකි. ලංකේය ඉතිහාසය නිරික්ෂණය කරන විට රටවැසියන් ලෙස කලිගුලන් සහ තුරඟ සන්නි නිර්මාණය කල අවස්ථා පිළිබඳ බොහෝ සාධක අපට සොයාගත හැක. අප මේ අත්විඳින්නේ එක් තුරඟ සන්නියක කූටප්‍රාප්තියයි. පුද්ගලයකු ශිෂ්ට මිනිසෙකු කරන නූතනත්වය පිළිබඳ සංකල්ප පවා මගහැරෙමින්‍ වැඩවසම් රාජාණ්ඩු ක්‍රමයක් පිළිබඳ තවමත් සිහින දකින ලාංකිකයාට අනාගතයේ තවදුරටත් තුරඟ සන්නි නැරඹිය හැක. 

සියලු විනෝද අවකාශ දියවී ගිය පසු රටක් ලෙස තමාටම සිනාසීමේ විපරීත, සංත්‍රාසික මොහොතකට අපි දැන් ළඟා වී සිටිමු. මේ ගෙවීයන්නේ අප විසින් නිර්මාණය කල තුරඟ සන්නි දෙස බලා ඉන් වියුක්තව, තම හැකි පමණින් විනෝද වන අවස්ථාවකි. ලෝක ජනතාව මේ තුරඟ සන්නිය රසවිඳින්නේ ඔබෙන් වියුක්තව නොව ඔබද ඊට එකතු කරගනිමිනි. අවසාන වශයෙන් මිනිස් සමාජයක් ලෙස අපි තවදුරටත් තුරඟ සන්නි නිර්මාණය කල යුතුද?

මේ ක්‍රමයේ සැබෑ ශක්තිය රැඳී ඇත්තේ අධිපතිවාදී පන්තියේ ප්‍රචණ්ඩත්වය තුල නොවේ, රාජ්‍ය තන්ත්‍රයේ අන්තනෝමතික බලශක්තිය තුල ද නොවේ. පාලකයන්ගේ ලෝක දෘෂ්ටිය පිළිගෙන ඊට අනුගතවන පුරවැසියා තුලය.
- අන්තෝනියෝ ග්‍රාම්ස්චි - 
සුදත් අබේසිරිවර්ධන
(2018/11/25 "අනිද්දා" ඉරිදා පුවත්පතේ පලවූවකි))